عصر امروز - دهمرده: ایران سومین دارنده آب ژرف دنیا

نماینده زابل در مجلس با بیان اینکه جمهوری اسلامی پس از آمریکا و استرالیا سومین دارنده آب ژرف دنیاست، گفت: با تلاش‌های صورت گرفته موفق شدیم تجهیزاتِ تکنولوژی که با 180 تریلی وارد ایران شده بود را بومی کنیم و قرار است 3 چاه دیگر در سیستان احداث شود.

به گزارش عصر امروز مطالعات شناسایی آب‌های ژرف در ایران قدمت زیادی دارد و به قبل از انقلاب باز می‌گردد. برآوردی که «گلیسون» یک دانشمند متخصص در این حوزه در سال ۲۰۱۵ از سفره‌های آب ژرف در کل زمین انجام داده است نشان می‌دهد حدود ۱۰۰۰ میلیارد متر مکعب آب ژرف که منشاء آن از کوه‌های هندوکش و از افغانستان سرچشمه می‌گیرد می‌توان تامین کرد این در حالی است که استخراج این آب از هر لحاظ به نفع کشور است.

هزینه استخراج آب ژرف از تصفیه آب دریا کمتر است و هزینه انتقال آب و پمپاژ هم نخواهد داشت هر چند که کشورهای دیگر هم می‌توانند این حفاری را انجام دهند چرا که منشأ آن به شرق افغانستان و مرز هند و تبت باز می‌گردد.

مطالعات اولیه چاه آب ژرف با آزمایش ایزوتوپ ۱۴ انجام می‌شود؛ آبهای جاری در اعماق زمین، تجدید پذیر بوده و آب حاصل از آن هم کاملا قابل شرب است ضمن اینکه در کویر ایران هم این آب قابل دستیابی است. برخی تخمین‌ها حاکی از وجود 1.5 تا 2 میلیارد مترمکعب آب ژرف تجدیدپذیر در ایران است.

برای بررسی نخستین آب ژرف ایران که در استان سیستان و بلوچستان احداث شده است به سراغ حبیب الله دهمرده نماینده زابل در مجلس و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات رفتیم.

این استاد 67 ساله دانشگاه استاندار سابق لرستان، سیستان و بلوچستان و کرمان است. فارغ‌التحصیل دانشگاه آکسفورد انگلیس بوده؛ دهمرده که هم اکنون مشاور ریاست سازمان انرژی اتمی است معتقد است اولین چاه آب ژرف دنیا به نام جمهوری اسلامی ایران در سیستان و با عمق 3 هزار متری احداث و به آب رسیده است که رتبه جهانی ایران بعد از آمریکا و استرالیا است.

وی اظهار داشت: در مسیر احداث این چاه وزارت نیرو سنگ اندازی زیادی کرده است اما معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سازمان برنامه و بودجه به وظایفشان عمل کرده و برای عملیاتی شدن آب ژرف سیستان خدمات خوبی ارائه کردند.

نماینده زابل در مجلس گفت: با آنکه در مسیر تحقیقاتی از انرژی هسته‌ای استفاده شده است اما به هیچ وجه آب استحصال شده از آن دارای رادیو اکتیو نبوده و آبی سالم که از رشته‌ کوه‌های هندوکش افغانستان سرچشمه گرفته، داشته که به هیچ وجه راکد نیست.

این عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس خاطرنشان کرد: شرکت خارجی فعال در این پروژه بیش از 180 تریلی تجهیزات وارد ایران کرد که البته دانش و تکنولوژی آن توسط جوانان ایران زمین بومی شده است.

دهمرده افزود: در این چاه، آب باید از 5 لایه عمق زمین عبور کند که ضخامت آبی که از چشمه آن بیرون می‌آید 120 متر مکعب است و از این عمق 3 هزار متری آب جوشی به سطح زمین فوران می‌کند که نزدیک 95 درجه دمای آب در عمق 3 هزار متری است اما وقتی به سطح زمین می‌رسد دمای آن به 80 درجه کاهش پیدا می‌کند و نمی‌توان به این آب دست زد.

وی تصریح کرد: مجلس احداث 3 حلقه ‌چاه آب چاه ژرف دیگر در سیستان را مصوب کرده که با توجه به تجربه قبلی، عملیاتی اجرایی این چاه‌ها به هیچ وجه 4 سال طول نخواهد کشید بلکه با هزینه کمتر و زمان کمتری به مرحله افتتاح خواهد رسید لذا با توجه به علم و دانش و تکنولوژی در اختیارمان می‌توانیم ظرف کمتر از 10 روز یک چاه آب ژرف دیگر حفر کنیم.

نماینده زابل در مجلس گفت: اصفهان، کرمان، سمنان و دیگر نقاط ایران به دنبال آن هستند که شاید بتوانند به آب ژرف دست پیدا کنند که با توجه به ارتفاع بالای کوه‌های هندوکش افغانستان و اختلاف پایین‌تر از سطح دریای ایران احتمال جریان داشتن حجم زیادی از آب در اعماق زمین را زیاد دانسته که می‌توانیم از این نعمت خدادادی استفاده کنیم.

متن کامل این گفت‌وگو به شرح ذیل است:

فارس: برای اولین بار در قانون بودجه واژه‌ای به نام آب ژرف درج شده و ردیف اختصاصی برای آن در نظر گرفته شد؛ آیا این اقدام توجیه اقتصادی دارد؟ آخرین وضعیت چاه آن در استان سیستان در چه مرحله‌ای است؟

دهمرده: اولین چاه آب ژرف منطقه ایران در سیستان با عمق 3 هزار متر احداث شده است که به برکت خداوند توفیقی برای جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.

درج واژه آب ژرف در قانون برای اولین بار در تاریخ

ردیف بودجه برای احداث این چاه آب ژرف برای سیستان و بلوچستان گرفته شده است و در حقیقت اولین باری است که در تاریخ ایران واژه‌ای به نام آب ژرف در قانون وضع شده است که پیش از این کلمه‌ای در این باره در قوانین و دیگر اسناد بالادستی وجود نداشته است.

در دیگر نقاط دنیا این چاه را به نام آب ژرف نمی‌شناسند به طوری که در آمریکا و استرالیا از واژه‌هایی به نام آب پنهان نام گذاری کرده‌اند.

کلید واژه آب ژرف اولین باری است در تاریخ قانون نویسی و فرهنگ لغت ایران زمین و منطقه خاورمیانه در نظر گرفته شده و ردیف اختصاصی اعتبار برای آن تخصیص یافته است.

فارس: همکاری وزارت نیرو به عنوان متولی اصلی آب کشور برای احداث چاه آب ژرف چگونه ارزیابی می‌کنید؟

دهمرده: در زمینه احداث چاه آب ژرف همکاری نزدیک و بسیار ویژه‌ای با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و شخص سورنا ستاری برقرار شده است که تفاهم اختصاصی این موضوع منعقد شده و مطالعات علمی آن از سوی این معاونت انجام شده است.

علیرغم اینکه تعدادی از مسئولین موضوع وجود آب‌های فراوان در چاه آب ژرف را باور نمی‌کردند و در مسیر احداث این چاه سنگ اندازی می‌کردند که می‌توانم به وزارت نیرو اشاره کنم اما شخص آقای ستاری در این زمینه همراهی بسیار خوبی انجام داده است.

سنگ اندازی وزارت نیرو با آب ژرف سیستان

متاسفانه وزارت نیرو با آنکه وظیفه ذاتی‌اش تامین آب برای منطقه سیستان و بلوچستان است به دلایل نامعلوم که همچنان برای من مجهول است گرفتاری زیادی برای این چاه ژرف ایجاد کرد.

وقتی احداث چاه آب ژرف تحقیقاتی سیستان به مرحله عملیاتی رسید اختیار آن از وزارت نیرو با مصوبه مجلس گرفته شده و به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری داده شد که دلیل اصلی آن دخالت‌های بی‌جا و بیهوده این وزارتخانه در احداث این چاه بوده و زحمات گروه مطالعاتی را زیاد می‌کرد و متاسفانه وزارت نیرو در زمینه چاه آب ژرف سیستان کم لطفی بسیاری در این زمینه کرده و با ورودهای بی‌جا و اخلال در اجرای عملیات هزینه‌های احداث این چاه را بالا برد.

فارس: مطالعات و تحقیقت علمی چاه آب ژرف را مستندسازی کردید؟ می‌گویند در مسیر علمی این کار از دانش انرژی هسته‌ای استفاده کرده‌اید؟

دهمرده: بعد از تلاش‌های 4 ساله و شبانه‌روزی این چاه آب ژرف به عمق 3 هزار متری زمین رسیده و ثابت شد که حجم فراوانی آب در اعماق زمین وجود دارد.

نتایج علمی و عملی احداث این چاه آب ژرف سیستان به تمام دنیا ارسال شده است و در حقیقت مطالعات صورت گرفته در این زمینه که در لایه‌های مختلف بوده است اطلاعات ویژه‌ای استخراج شده و به همه مراکز علمی و پژوهشی بین‌المللی ارسال شده است.

آب ژرف استخراج شده بدون رادیو اکتیو است

آب ژرف عمق زمین سالم بوده و با آنکه از انرژی هسته‌ای برای احداث این چاه به منظور کسب نتایج مطالعاتی استفاده شده است اما به هیچ وجه در آب آن رادیو اکتیو نبوده و نتایج علمی صورت گرفته از این آب در آزمایشگاه‌ها بسیار درخشان است؛ این آب جریان داشته و به هیچ وجه راکد نیست.

آب حاصل از این چاه آب ژرف از کوه‌های هندوکش سرچشمه گرفته است و حجم آب بسیار زیاد است و خدای نکرده تصور نشود این آب محصول یک چاهک (یعنی چاه کوچک ) است.

در آغاز راه احداث چاه آب ژرف هیچ علم و دانشی از حفر چاه‌ها نداشتیم و برای همین نیز با استفاده از نیروهای بومی و کمک‌گیری از توان فرانسوی‌ها و روس‌ها این عملیات را آغاز کردیم.

فارس: با شرکت خارجی در این کار همکاری داشتید؟ آیا در زمینه بومی سازی علم و تکنولوژی حفر چاه آب ژرف اقدامی صورت گرفته است؟‌

دهمرده: علیرغم تمامی محدودیت‌های ارزی شرکت خارجی که در این پروژه کار می‌کرد دلار دریافت کرده و هیچ محدودیتی در این زمینه برای اجرای عملی پروژه نداشتیم.

ورود 180 تریلی تجهیزات برای آب ژرف سیستان

شرکت خارجی فعال در این پروژه 180 تریلی تجهیزات ویژه برای احداث چاه آب ژرف سیستان وارد این استان کرده بود. و در حقیقت به اندازه یک شهر تجهیزات ویژه برای رقم خوردن این اتفاق تاریخی با خود آورده بود.

به فضل الهی ثابت شد که آزمایشات صورت گرفته با تمامی معیارهای بین‌المللی منطبق بوده و نام آب ژرف سیستان در سراسر دنیا به نام جمهوری اسلامی ایران ثبت شده است. که بر همین اساس آب ژرف ایران بعد از آب ژرف آمریکا و استرالیا مقام سوم دنیا را در اختیار دارد و شناسنامه ویژه برای این موضوع تهیه و تدوین شده است.

فارس: در مسیر عملیاتی احداث چاه آب ژرف آیا با مشکلی روبرو شدید؟ جزئیاتی از ابعاد فنی کار ارائه کنید؟

دهمرده: کارشناسان اعتقاد داشتند که 500 متر رسوب در منطقه سیستان وجود دارد ضمن اینکه در عمق 2 هزار متری زمین ناگهان به سنگ‌هایی با قطر 20 سانتی‌متر برخورد کردیم که به‌ عقیده کارشناسان زمین‌شناسی علت وجود آن در این عمق از خاک تنها می‌تواند نتیجه وجود دریای آبی در گذشته دور این منطقه باشد.

آب ژرف بیرون آمده از 5 لایه عمق زمین، 95 درجه حرارت دارد

در این چاه، آب باید از 5 لایه عمق زمین عبور کند که ضخامت آبی که از چشمه این چاه بیرون می‌آید 120 متر مکعب است و از این عمق 3 هزار متری آب جوشی به سطح زمین فوران می‌کند که نزدیک 95 درجه دمای آب در عمق است که وقتی به سطح زمین می‌رسد دمای آن به 80 درجه کاهش پیدا می‌کند و نمی‌توان به این آب دست زد.

با آنکه احداث این چاه آب ژرف علمی و تحقیقاتی بوده است اما نتایج آن بسیار قابل توجه بوده و باید بدانیم که با آب قابل بهره‌برداری کاملا متفاوت است که به طور مثال می‌توانم بگویم که چاه اکتشافی نفت با چاه اصلی نفت فرق می‌کند.

در مسیر 4 ساله احداث آب ژرف سیستان، نوبخت رئیس سازمان برنامه بودجه که روزگاری سخنگوی دولت فعلی بود کمک‌های بسیاری را برای آب ژرف سیستان انجام داد و هیچ گاه در زمینه مسائل اعتباری با مشکل مواجه نشدیم و با آنکه ردیف بودجه اختصاصی احداث چاه آب ژرف سیستان وجود داشت اما سازمان برنامه بودجه تمامی اعتبارات لازم را برای این کار تخصیص داد.

فارس: آیا حفر چاه‌های آب ژرف دیگر هم در دستور کار است؟ می‌توانیم زمان بهره‌برداری را کمتر کنیم؟

دهمرده: مجلس شورای اسلامی احداث 3 حلقه ‌آب چاه ژرف را مصوب کرد که باید در استان سیستان احداث شود. این در حالی است که با توجه به تجربه قبلی عملیاتی اجرایی این چاه‌ها به هیچ وجه 4 سال طول نخواهد کشید بلکه با هزینه کمتر و زمان کمتری به مرحله افتتاح خواهد رسید.

می‌توانیم 10 روزه به آب ژرف برسیم

با توجه به علم و دانش و تکنولوژی در اختیارمان می‌توانیم ظرف کمتر از 10 روز یک چاه آب ژرف دیگر حفر کنیم. این در حالی است که آب ژرف استخراج شده از آب ژرف سیستان با آبی که با لوله از زابل به زاهدان منتقل می‌شود، مساوی است.

با احداث چاه آب ژرف جدید دیگر نیازی به لوله کشی نیست به طوری که می‌توانیم در شهرستان زهک در دریاچه هامون و تاسوکی و زابل و ... هر جا اراده‌ای برای احداث چاه آب ژرف کنیم می‌توانیم این موضوع را عملیاتی کنیم فقط باید پیش از آن مطالعات علمی در این زمینه صورت گرفته و متوجه شویم این آب در عمق کمتر از هزار متری است یا بیشتر آن. لذا دیگر نیازی به احداث چاه به عمق سه هزار متری نیست.

نتایج مطالعاتی و تحقیقاتی در آزمایشگاه‌ها و عملیات اجرایی آن بر سطح زمین ثابت کرد که حجم آب زیادی در اعماق زمین و در ژرفای آن وجود دارد که همگی سرچشمه گرفته از کوه‌های هندوکش (رشته‌ کوه‌هایی در افغانستان) است.

آب ژرف را می‌توان با لوله 20 اینچی به سطح زمین آورد

آب به دست آمده از چاه آب ژرف سیستان 6 اینچ است این در حالی است که آب باید از عمق 3 هزار متری به سطح زمین آمده و از لایه‌های مختلف عبور می‌کند. ضمن اینکه این آب باید از داخل لوله تعبیه شده بالا بیاید.

لازم نیست برای احداث چاه‌های آب ژرف‌ جدید به چنین عمقی برویم بلکه ممکن است پس از مطالعات و تحقیقات صورت گرفته به عمق 1200 متری برویم و حتی لوله‌ای با ضخامت 20 اینچ نصب کنیم.

فارس: آب ژرف ایران در حالی آوازه‌ای جهانی پیدا کرده که ما در شرایط تحریم‌های ظالمانه آمریکا قرار داریم؛ آیا دستیابی جمهوری اسلامی به چنین علم و تکنولوژی پیامی برای غرب دارد؟

دهمرده: احداث چاه آب ژرف سیستان تو دهنی بزرگی برای ترامپ و آمریکا و استکبار جهانی محسوب می‌شود به طوری که احداث این چاه در شرایط تحریم صورت گرفته است و نشان داد که هیچ خللی در رسیدن به پیشرفت و توسعه در جمهوری اسلامی وجود ندارد.

بارها مقام معظم رهبری در فرمایشات‌شان تاکید کردند که باید از علم و دانش و فناوری برای پیشرفت و توسعه کشور استفاده کرده و خود ایشان بزرگترین حامی این موضوع هستند. بعد از اینکه چاه آب ژرف سیستان به آب رسید اطلاع دارم که مقام معظم رهبری بسیار از این قضیه خوشحال شدند که نشاندهنده توجه فوق‌العاده ایشان به موضوع علم و دانش روز است.

ایران سومین دارنده آب ژرف دنیا پس از آمریکا و استرالیا

آب ژرف سیستان ثابت کرد که چنین آبی در این عمق از ایران وجود دارد که 2 کشور آمریکا و استرالیا هم اکنون در حال استفاده کردن از آن هستند.

نام آب ژرف ایران در دنیا پرآوازه شده است و می‌توانستیم نام‌های دیگر بر آن بگذاریم اما تلاش کردیم نامی اختصاصی برای آن در نظر بگیریم. ضمن اینکه در کنار نامگذاری صورت گرفته برای این چاه آب ژرف تلاش کردیم هویت سیستان که در دنیا برای خود بسیار مشهور است را حفظ کنیم.

فارس: آیا می‌توان از علم و تکنولوژی دستیابی به آب ژرف در دیگر استان‌ها استفاده کرد؟

دهمرده: اصفهان، کرمان، سمنان و دیگر نقاط ایران به دنبال آن هستند که شاید بتوانند به آب ژرف دست پیدا کنند. البته باید در این زمینه در ابتدا مطالعات تحقیقاتی لازم صورت گیرد و ممکن است جریان داشتن چنین آب در اعماق زمین و جاری بودن آن را داشته باشیم.

باید از اختلاف سطح ایران با کوه‌های هندوکش نهایت استفاده را ببریم

ارتفاع بالای کوه‌های هندوکش و اختلاف پایین‌تر از سطح دریای ایران احتمال جریان داشتن حجم زیادی از آب در اعماق زمین را زیاد دانسته که می‌توانیم از این نعمت خدادادی استفاده کنیم و اگر این چاه‌های آب ژرف را احداث کنیم دیگر خیلی به افغانستان برای آب التماس نخواهیم کرد.

انتقال آب دریای عمان به سیستان حل شده و عملا آب شرب زاهدان و از آن طرف که به رودخانه هیرمند رفته است را تامین کرده‌ایم اما آب ژرف ظرفیت جدیدی است.

فارس: حق آبه ایران از افغانستان در چه مرحله‌ایی است؟ آیا با دستیابی به آب ژرف فراموش شده است؟

دهمرده: قرارداد جدیدی برای انتقال آب از افغانستان به ایران در حال انعقاد است که بزرگتر از حق‌آبه جمهوری اسلامی است.

حق‌آبه جمهوری اسلامی ایران از رودخانه هیرمند 800 میلیون متر مکعب است ولی باید چند میلیارد متر مکعب از آنها بگیریم. برای جلوگیری از تبخیر و رسوب گذاری ردیف بودجه اختصاصی برای سیستان در سال جاری مصوب شده است.

تحقق حق‌آبه ایران از افغانستان در آینده نزدیک

این در حالی است که چاه نیمه‌ها و گودال‌هایی که در این استان وجود دارد در طول هر سال 300 تا 400 میلیون متر مکعب آب را تبخیر کند که نصف حق‌آبه ایران از افغانستان در رودخانه هیرمند است که البته آنها هیچ وقت به آن قرارداد پایبند نبودند.

باید یکی از گزینه‌های آب استان سیستان، آب ژرف باشد بلکه باید همزمان با آن موضوع انتقال آب از دریای عمان، مطالبه حق‌آبه جمهوری اسلامی از افغانستان و جلوگیری از تبخیر و رسوب گذاری آب راه‌هایی است که می‌توان از آن برای رسیدن به آب شرب استفاده کرد. لذا باید تلاش کنیم از 5 تا 6 درب و پنجره برای رسیدن به آب استفاده کنیم؛ باید تمامی این درب‌ها و پنجره‌ها باز و فعال بوده و بتوانیم از تمام گزینه‌ها استفاده کنیم.