به گزارش عصر امروز، وزارت خارجه آمریکا، ماه جاری و در سکوت رسانه‌ای اسناد جدیدی از کودتای 28 مرداد سال 1332 ایران منتشر کرده است که نشان می‌دهد این سازمان چگونه تلاش کرده تا کودتای شکست خورده را بار دیگر احیا کند.
اسناد منتشر شده به نقش محوری سازمان سیا در کودتای سال ۱۹۵۳ (1332) ایران اشاره می‌کند که به عقیده این سازمان به سقوط محمد مصدق، نخست وزیر وقت انجامید و شرایط استقرار جمهوری اسلامی را در سال 1979 فراهم کرد.
طرح سازمان سیا در عملیات آژاکس، با محوریت نفت بوده است. آژاکس اسم رمز عملیات سازمان سیا در کودتای ۲۸ مرداد بود که از آن به عنوان اولین عملیات قهری براندازی برون مرزی سازمان سیا یاد می‌شود.
شرکت‌های غربی که چندین دهه کنترل منابع و ثروت‌های نفتی منطقه از جمله کمپانی نفتی عربی آمریکایی و شرکت نفتی انگلو ایرانی را در دست داشتند، زمانی که شرکت تذی آمریکایی در عربستان در اواخر سال ۱۹۵۰ تحت فشار قرار گرفت ، مجبور به تقسیم درآمد نفتی شان با ریاض شدند.
امتیازات انگلیس در ایران طی آن سالها تحت فشار زیادی قرار گرفت؛ اما لندن مصرانه از تقسیم این مزایا اجتناب می‌کرد. در اوایل سال ۱۹۵۱ مردم از فرآیند ملی شدن صنعت نفت که از سوی مصدق پیشنهاد شده بود، حمایت می‌کردند. انگلیس برای پایان دادن به این نوع نگرش، با مشورت آژانس‌های جاسوسی آمریکا، طرح براندازی دولت مصدق و بازگرداندن نظام پادشاهی را در دستور کار قرار داد.
تلاش برای کودتا در ایران ماه اوت آغاز شد؛ اما خیلی زود شکست خورد. مصدق چندین نفر را در ارتباط با تلاش برای کودتا بازداشت کرد. سازمان سیا به این نتیجه رسید که کودتا شکست خورده و دستور توقف آن را صادر کرد.
مقر فرماندهی سیا در ۱۸ اوت ۱۹۵۳ به رئیس دفتر سیا در ایران نامه‌ای نوشت و اعلام کرد: باید عملیات علیه مصدق را متوقف کرد. طرح کودتا شکست خورد و ما نباید در هیچ عملیات دیگری علیه مصدق که میتواند ارتباطی با آمریکا داشته باشد، شرکت کنیم.
مالکوم بایرن، مسئول پروژه روابط ایران و آمریکا، در آرشیو امنیت ملی دانشگاه جرج واشنگتن می‌نویسد: کرمیت روزولت، افسر ارشد وقت سیا در ایران، این دستور را نادیده گرفت.
ظاهرا زمانی که این دستور العمل از سوی مقر سیا در واشنگتن به روزولت داده می‌شد، دست کم یک نفر دیگر نیز به غیر از وی در اتاق حضور داشت. روزولت در آن زمان گفت: نه! ما این جا کارمان تمام نشده است.
بایرن در این باره افزود: فقط یک روز پس از این تماس و در تاریخ ۱۹ اوت ۱۹۵۳، روزولت همراه با جمعیت زیادی که گفته می‌شود از سوی سازمان سیا سازماندهی شده بودند، کودتایی جدید به راه انداخت و این بار موفق شد و قدرت به یک پادشاه غرب‌گرا واگذار شد. پس از کودتا نام شرکت نفتی انگلو-ایران به شرکت نفت بریتیش پترولیوم تغییر پیدا کرد.
این کودتا شعله‌های احساسات ضد غربی را روشن و در سال ۱۹۷۹ در ماجرای تسخیر سفارت آمریکا خود را نمایان کرد. در نهایت شاه ایران نیز سرنگون شد.
دولت آمریکا طی سال‌های طولانی هرگونه دخالتی را در کودتای ایران رد می کرد. وزارت خارجه آمریکا، اولین بار در سال ۱۹۸۹ مدارکی را در ارتباط با این کودتا منتشر کرد؛ اما تمام منابعی که به دخالت سازمان سیا در این کودتا اشاره می‌کرد در آن سانسور شده بود.
نسخه کامل تر این اسناد در سال ۲۰۱۳ منتشر شد. قرار بود دو سال بعد تمام اسناد و موارد محرمانه کودتا به انتشار عموم برسد؛ اما در آن زمان احتمال به خطر افتادن مذاکرات هسته‌ای با ایران وجود داشت. به همین دلیل وزارت خارجه آمریکا از انتشار آن منصرف شد.
درحالیکه سازمان اطلاعاتی انگلیس خواستار محرمانه باقی ماندن این اسناد بود، سرانجام سازمان سیا اسناد جدیدی از آن را منتشر کرد؛ اما باز هم به دلیل از بین بردن مدارک بسیاری در سال‌های گذشته، نمی‌توان گفت این اسناد کامل هستند.
اسناد هزار و 7 صفحه‌ای منتشر شده شامل نامه‌های دیپلماتیک فراوانی است که نشان می‌دهدمقامات آمریکا از سالها پیش از وقوع کودتا، درمورد آن رایزنی می‌کردند. درحالیکه آمریکایی‌ها نگران توسعه نفوذ روسیه بر ایران بودند، مقامات انگلیسی بر روی حل مجادله ملی شدن نفت در آبادان تمرکز داشتند.
