به گزارش عصر امروز منابعی چون جلد یک «طبقات الکبری» اثر محمد بن سعد بن منیع بغدادی، جلد نخست «عیون الأثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر» نوشته ابن سید الناس (این منبع گزیده‌ای است از بهترین قسمت‌های مندرج در کتب سیره است که آنها را به ترتیب تاریخ وقوع حوادث به دنبال هم قرار داده و بدین منظور از از آثار بسیاری در تدوین آن بهره برده است) «تقویم شیعه» اثر شیخ عبدالحسین نیشابوری، جلد ۱۰ «سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد» اثر محمد بن یوسف صالحی شامی، جلد هفتم «الغدیر» علامه امینی و «قلائد النحور فی وقایع الایام و الشهور «اثر مرحوم آیت الله ذبیح الله محلاتی، روایت کرده‌اند که روز نخست از ماه محرم ماجرای شعب ابی‌طالب (ع) رخ داده است.
از این بین «طبقات الکبری» در آغاز سده سوم هجری نوشته شده است و از همین رو یکی از کهن‌ترین و اصلی‌ترین منابع پژوهش و مطالعه درباره زندگی و سیره پیامبر اسلام و یاران او و تاریخ صدر اسلام است. این کتاب به سال ۱۳۷۴ با ترجمه محمود مهدوی دامغانی توسط انتشارات فرهنگ و اندیشه در هشت جلد به فارسی منتشر شد. سایر متون نیز در زمینه تاریخ صدر اسلام شاخصند.
پس از بعثت پیامبر مکرم اسلام و رشد روز افزون تعداد یاران پیامبر که از سر صدق و خلوص باطن دین مبین اسلام را پذیرفته بودند، تمام دودمان‌ها و طوایف قریش پیمان‌نامه‌ای نوشته و طی آن متعهد شدند که با بنی هاشم همسفره و همنشین نشوند، با آنان معامله نکنند، دختر به آنها ندهند و از آنها دختر نگیرند. هدف این بود که با این محاصره شدید اقتصادی بنی‌هاشم به قدری تحت فشار قرار گیرد تا پیامبر مکرم اسلام (ص) را به قریش تحویل داده و آنها پیامبر را به قتل برسانند.
برای اعتبار دادن به پیمان‌نامه محاصره اقتصادی بنی هاشم، هشتاد نفر از بزرگان قریش پای آن را امضا کرده و سپس آن را در پارچه‌ای پیچیدند و داخل کعبه آویزان کردند.
در «بحارالانوار» روایت شده که برای اعتبار دادن به این پیمان‌نامه، هشتاد نفر از بزرگان قریش (از جمله حتی تعدادی از کم خردان و مستکبران بنی هاشم مانند ابولهب) پای آن را امضا کرده و سپس آن را در پارچه‌ای پیچیدند و داخل کعبه آویزان کردند، و به ابوطالب (ع) گفتند: «حتما باید این قطعنامه اجرا شود، مگر اینکه برادرزاده‌ات از آیین خود اظهار پشیمانی کند.» این پیمان‌نامه البته فقط هاشمی‌ها را دربر می‌گرفت و سایر مسلمانان یعنی کسانی غیر از طایفه بنی هاشم که به اسلام پیوسته بودند، می‌توانستند آزادانه در مکه حضور داشته باشند و این نکته بسیار مهمی است.
به همین دلیل حضرت ابوطالب (ع) پدر امیرمومنان که بزرگ بنی هاشم بود، طایفه را به دره‌ای که متعلق به خودش بود انتقال داد و با تحکیم استحکامات جغرافیایی و تعیین تیمی نظامی برای محافظت از جان حضرت ختمی مرتبت، شبانه روز به حفظ جان ایشان همت گمارد. شخص حضرت ابوطالب شبانه روز با شمشیر گرد وجود نامی حضرت پیامبر می‌گردید و از ایشان حراست می‌کرد. شبانه جای خواب حضرت را تغییر می‌داد و فرزندان خود از جمله حضرت امیر (ع) را به جای ایشان می‌خوابانید تا جواسیس و اصحاب ترور قریش موفق به عملی کردن نیت شوم و پلید خود نشوند.
در دوره چند ساله شعب ابی‌طالب (برخی از منابع آن را دو سال چند ماه و برخی سه تا چهار سال نوشته‌اند) بر بنی هاشم بسیار سخت گذشت. آنها جز در چهار ماه حرام در سال، در آن دره، محصور بودند، گرمای داغ تابستان در آن بیابان خشک بی آب و علف بدون هر گونه وسایل، و گرسنگی شدید، و تشنگی طاقت فرسا را تحمل کردند، حضرت ام المومنین خدیجه سلام الله علیها یکه آن هنگام به روایت برخی منابع ۶۳ تا ۶۵ سال از عمر شریفشان گذشته بود در چنین محاصره‌ای قرار گرفت و بیشتر اموالش در این مدت مصرف شد و وقتی از محاصره آزاد شدند بر اثر تحمل آن رنج و شکنجه سخت نتوانستند بیش از دو ماه تحمل کنند و از دنیا رفتند.
در نهایت خداوند به پیغمبر الهام کرد که موریانه پیمان‌نامه را از بین برده است و حضرت ابوطالب (ع) این خبر را به کفار داد و آنها نیز با مشاهده صدق کلام ابوطالب (ع) دست از این پیمان نامه شوم خود برداشتند و بنی هاشم به به خانه‌های خود بازگشتند.
جریان شعب ابی‌طالب نشان داد که تنها راست کیشان و مومنان واقعی توانایی مقاومت را دارند و همین ثابت‌ایمانان هستند که دوباره امت واحده پیامبر را شکل خواهند داد
ماجرای شعب ابی‌طالب یکی از نخستین نمودهای مقاومت اسلامی در تاریخ است. مستکبران از هر جهت عرصه را بر مظلومان تنگ کردند تا آنها دست از عقاید خود کشیده و شخصیتی را که از جانب خدا مامور به بهبود اوضاعشان بود، تحویل دهند. این رخداد هولناک و این پیمان‌نامه شوم اما ایمان مظلومان را نکاهید و آنها را در عقاید خود مستحکم‌تر کرد. (بویژه همین رخداد برای بستن بدخواهان و معاندانی که ایمان حضرت ابوطالب (ع) را زیر سوال می‌برند، کافی است.) جریان مقاومت اسلامی که شیعیان در آن حضوری پررنگ داشته و دارند، مستند است به این رخدادها در صدر اسلام. این جریان بعدها خونین‌ترین اتفاقات تاریخ را تجربه کرد، اما هیچگاه دست از عقاید خود نکشید. در همین «رخداد» هاست که راه ثابت‌ایمانان از سست ایمان‌ها جدا می‌شود.
به گزارش مهر جریان‌هایی مانند شعب ابی‌طالب باعث شد تا «امت واحده پیامبر» تشکیل شود. هدف جریان مقاومت نیز رسیدن دوباره به همین امت واحده است. امت واحده‌ای که استکبار و «خارجی» ها توانایی دخالت و یا مقابله با آن را ندارند. امت واحده‌ای که عقیده و ایدئولوژی خودش را برای تعالی انسان دارد. جریان شعب ابی‌طالب نشان داد که تنها راست کیشان و مومنان واقعی توانایی مقاومت را دارند و همین ثابت‌ایمانان هستند که دوباره امت واحده پیامبر را شکل خواهند داد.(بنی هاشم بعدها نیز در اتفاقات و بزنگاه‌های مهم از جمله رخداد عظیم عاشورا ایمان خود را به پیامبر و اهل بیتش ثابت کرد) بنابراین شعب ابی‌طالب و حاضران در شعب ابی‌طالب به مانند میزانی هستند برای سنجش ایمان مبارزان. برای حضور در جریان مقاومت باید ایمان خود را با ایمان آن سلحشوران در شعب ابوطالب سنجید. تنها در این صورت است که می‌توان راه آنان را ادامه داد و مبارزه فکر کرد.
