به گزارش عصر امروز، مستند «فروشنده» این روزها در حال اکران در دانشگاه‌های سراسر کشور است. محسن حاج‌کرمی، تهیه‌کننده این مستند به ابعاد مختلف شکل‌گیری و دغدغه‌هایی که موجب ساخت آن شد، اشاره کرده است. متن این گفت‌وگو پیش‌روی شماست.
ایده اصلی ساخت فروشنده از کجا شکل گرفت؟
مستند فروشنده روایتی است از مباحث مهم و بنیادی که در جریان مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ مطرح و منجر به جلب نظر اکثریت رأی‌دهندگان شد. کلید حل مشکلات کشور در آن مقطع از سوی آقای روحانی حل پرونده هسته‌ای عنوان شد و در واقع حل مشکلات کشور به این موضوع گره خورد و بخش زیادی از مردم نیز بر مبنای همین وعده انتخاباتی به ایشان رأی دادند، چون ربط مستقیم مشکلات کشور با پرونده هسته‌ای را باور کردند. در مستند فروشنده در واقع به شکل‌گیری این وعده‌ها و اتفاقاتی که طی چهار سال پس از به قدرت رسیدن دولت یازدهم در فضای رسانه‌ای و سیاسی کشور و جهان رقم خورد پرداخته‌ایم و اینکه آیا پرونده هسته‌ای و برجام توانست به برطرف شدن مشکلات کشور کمک کند یا خیر. در این مستند نگاهی نقادانه و کالبدشکافانه به موضوع مذاکرات هسته‌ای داریم و البته از بازتاب اجتماعی این رویداد در فضای کشور هم غافل نبوده‌ایم.
نقطه کانونی آنچه قرار است مخاطب مستند به آن نائل آید چه مسئله‌ای است؟
موضوع اصلی مستند فروشنده این است که محوری‌ترین مسئله مطرح شده در مناظرات ریاست جمهوری را که منجر به به قدرت رسیدن دولت یازدهم شد، بر اساس اسناد و گفته‌هایی که اغلب از منابع خارجی گرفته شده، مورد بررسی قرار دهد.
آیا می‌توان مستند فروشنده را سیاسی دانست؟
معتقدم رویکرد ما در این مستند بیش از اینکه سیاسی باشد به نقد یک جریان فکری در جمهوری اسلامی اشاره می‌کند؛ تفکری که همواره اعتقاد به این داشته که بدون رابطه با قدرت‌های بزرگ که در کانون آن امریکا قرار دارد انقلاب اسلامی توان پیشرفت ندارد و همه چیز را به رابطه با امریکا گره می‌زند. این جریان فکری همواره جزو قدرتمندترین جریانات سیاسی در طول تاریخ جمهوری اسلامی بوده است. ما معتقدیم تجربه برجام را باید به طرز موشکافانه‌تری در انظار عمومی جامعه به بوته نقد گذاشت و در فضایی آرام و منطقی مختصات و جنبه‌های مختلف آن را مورد بررسی قرار داد.
در این مستند به چه مسائلی استناد شده است؟
بیش از همه به مواضع و سخنان آن‌طرفی‌ها استناد کرده‌ایم و اینکه حرف تا عمل آنها چقدر با هم فاصله دارد. اینکه جان کری، بوش و اوباما چه مواضع روشنی درباره پرونده هسته‌ای ایران و دیگر مسائل داشته‌اند و همچنین به این نکته اشاره شده که رهبر معظم انقلاب در برهه‌های مختلف چه هشدارهایی در رابطه با مذاکرات داده‌اند و در داخل ایران این هشدارها از سوی مسئولان چقدر جدی گرفته شد. یکی از مهم‌ترین مسائلی که در مستند به آن اشاره شده این است که آیا متن برجام طی مذاکرات بسته و نهایی شده یا اتفاق دیگری افتاده است.
در واقع ما به این اشاره کرده‌ایم که متن برجام دقیقاً کی و کجا بسته شده است. ناکارآمدی برجام هم موضوع دیگری است که خود به خود از خلال مباحث مطرح شده خود را نشان می‌دهد، اما نکته دوم و مهم‌تری که در مستند فروشنده مطرح شده، بحث رابطه جنگ و حمله نظامی با برجام است. یکی از کارکردهایی که برجام برای طرف غربی دارد این مسئله است که آن را به عنوان سندی که مانع جنگ شده است معرفی می‌کند و این ادعا در داخل و از سوی مسئولانی که آن را امضا کرده‌اند هم مطرح می‌شود.
در واقع برجام به عنوان منجی معرفی می‌شود که ایران را از حمله نظامی در امان نگاه داشته است. رهبری به طور صریح این ادعا را مورد چالش قرار دادند، ولی ما در این موارد هم باز به مواضع خود طرف‌های غربی اشاره کرده‌ایم و نشان داده‌ایم که کشور چقدر به واسطه برجام می‌تواند آسیب‌پذیر باشد و آنچه موجب بازدارندگی ایران می‌شود، دقیقاً چیست.
فروشنده به لحاظ ساختار و فرم چه ویژگی‌هایی دارد؟
زمان مستند ۱۰۰ دقیقه و جالب است که در اکران‌های دانشگاهی به وضوح جذابیت و کشش روایی آن ثابت شده است، برای مثال در آخرین نمایش آن در یک سالن ۸۰۰ نفره بیش از ۱۰۰نفر به طور ایستاده فیلم را تماشا و تا پایان هم آن را دنبال کردند. البته تایم ۱۰۰ دقیقه‌ای برای یک مستند با چنین موضوعی منطقی است. به لحاظ فرمی نیز ما سعی کرده‌ایم تا می‌توانیم از اسناد آرشیوی بهترین استفاده را ببریم، استنادهایی که مو لای درزشان نمی‌رود و هر وجدان منصفی را قانع می‌کند و نیز تلاش شده از موسیقی استفاده‌ای معقول به عمل بیاید. همه اینها باعث می‌شود مردم و مخاطبان با این اثر درگیر شوند.
مخاطب اصلی مستند را قشر دانشجو در نظر گرفته‌اید؟
البته دانشجویان قشر تأثیرگذار جامعه هستند، ولی مخاطب اصلی ما همه اقشار هستند و خواسته‌ایم آنان را به این مسئله توجه بدهیم که چقدر انتخاب‌شان و رأیی که در صندوق می‌اندازند می‌تواند در سرنوشت آنها اهمیت داشته باشد. مردم با دیدن مستند فروشنده با نقش مهم ایران در جهان بهتر آشنا می‌شوند. تبیین هویت ایرانی و اینکه اکنون در کجای تاریخ ایستاده‌ایم در مستند فروشنده موضوعی محوری قلمداد شده است.
با توجه به ایام انتخابات که همزمان با اکران دانشگاهی است با چه مشکلاتی مواجه بوده‌اید؟
البته موضوع مستند فروشنده با حال و هوای انتخابات و مناظره‌ها کاملاً مرتبط است. ما سعی کردیم بیش از اینکه آدم‌ها را مقصر جلوه بدهیم به نقد اندیشه‌ها و آرای اشتباه بپردازیم. به همین دلیل مدعی هستیم که به طور کامل از سیاست‌زدگی پرهیز کرده‌ایم و به موضوع نگاهی ملی داریم. در این مستند به هیچ مسئول دولتی جسارتی نشده است.
ما فقط روایت می‌کنیم و حرف‌ها و سخنان را کنار هم چیده‌ایم و قضاوت را به مخاطب واگذار کرده‌ایم. در واقع در این مستند قصد روشنگری برای جامعه داشته‌ایم و معتقدیم این روشنگری در فضایی آرام و منطقی زمینه بروز و ظهور پیدا می‌کند و از طریق جنجال‌آفرینی تنها برای افرادی که حرف منطقی در چنته ندارند، توفیق حاصل می‌شود. معتقدیم مسئولان باید تحمل و نقدپذیری خود را بالا ببرند تا گفتمان درست و منطقی در جامعه زمینه بروز بیابد.
چرا از نام فروشنده برای مستند استفاده کردید؟
فروشنده یک عنوان ایهام‌آمیز است. خرید و فروش موضوعی است که همه افراد جامعه همواره با آن سروکار دارند. کاسبی کردن حسی است که برای خیلی‌ها تجربه شده است. جنسی فروخته شده یا خریداری می‌شود. اینکه دقیقاً در جریان برجام چه چیزی داد و ستد شده را به قضاوت گذاشته‌ایم.
داد و ستد تجاری یکی از بدیهی‌ترین مسائلی است که وجود دارد؛ چیزی که یک روستایی عامی هم آن را درک و تجربه کرده است.
اکران‌های دانشگاهی مستند در چه وضعیتی قرار دارد؟
تا الان فروشنده در ۱۵ دانشگاه کشور به نمایش درآمده و پیرامون آن نقد و بررسی صورت گرفته است. دانشگاه اصفهان امروز پذیرای آن بود و پیش از آن در دانشگاه امیرکبیر و علم و صنعت تهران نیر به نمایش درآمده است، البته ما مجور نمایش در دانشگاه شریف را هم داشتیم که با فشارهایی که بیرون دانشگاه صورت گرفت، اجازه برگزاری مراسم را به ما ندادند. ما برای اکران‌های مردمی هم برنامه داریم و چون یک مجموعه خصوصی هستیم به طور طبیعی به درآمدزایی هم چشم داریم. پیگیر عرضه اینترنتی و عرضه به شکل لوح فشرده هم هستیم.
